Introductie
Innovatie-Impuls Gehandicaptenzorg is een onderdeel van het programma Volwaardig leven van het ministerie van VWS. De Innovatie-impuls is gestart om zorgorganisaties te begeleiden bij een duurzame implementatie van nieuwe technologie en om de succesfactoren en meerwaarde van technologie te onderzoeken. Dit initiatief werd ondersteund door de professionals van Academy het Dorp. Academy het Dorp is een onderzoeks- en adviesbureau met expertise op zowel technologisch vlak als langdurende zorg en ondersteuning. Deze expertise hebben zij ook ingezet om drie verschillende casussen van de Aanpak Begeleidingsethiek te analyseren. In dit artikel worden de casussen verder toegelicht en wordt de meerwaarde van de Aanpak Begeleidingsethiek besproken.
Amerpoort & Reinaerde
Zorginstellingen de Amerpoort en Reinaerde hebben samen met ECP een workshop Begeleidingsethiek georganiseerd rondom de ethische aspecten van De Kookapp. De Kookapp is een website die ondersteunt bij het kiezen, kopen, en bereiden van maaltijden op woongroepen. De Amerpoort en Reinaerde hebben respectievelijk 118 en 90 woongroepen, verdeeld over de regio’s Amersfoort, Utrecht, Gooi en Vechtstreek. In woongroepen wonen mensen met een verstandelijke beperking, die door middel van de Kookapp toch hun verschillende dieetwensen kunnen doorgeven.
Door middel van een sessie Begeleidingsethiek konden verschillende actoren meepraten over de positieve en negatieve effecten van de Kookapp. Zo namen aan deze sessie onder andere de directeur zorg, een cliënt, een beleidsadviseur, en een begeleider deel. Door het betrekken van verschillende actoren streeft Begeleidingsethiek naar handelingsopties die zo divers en inclusief mogelijk zijn.
Profilia Zorggroep
Op initiatief van Profilia is samen met ECP een sessie Begeleidingsethiek georganiseerd over de Zorgrobot Sara. Het doel van de zorgrobot is om interactie en beweging bij cliënten te stimuleren. Dit gebeurt via een scherm waarop de cliënten zelf hun activiteiten kunnen kiezen. Zorgrobot Sara kan muziek en spelletjes spelen, maar ook beweegopdrachten geven.
Zorggroep Profilia biedt met “liefde en lef” zorg en ondersteuning aan mensen met psychische problemen of een verstandelijke beperking.
Aan de sessie Begeleidingsethiek deden verschillende mensen mee, waaronder de teamleider van de zorggroep en een implementatiespecialist van SARA robotics.
’s Heeren Loo
Ook zorginstelling ’s Heeren Loo heeft samen met ECP een sessie Begeleidingsethiek gedaan. Zij deden dit rondom de SignaLEREN app, een app die kan worden ingezet om cliënten met een verstandelijke handicap meer autonomie te geven in de omgang met stress. In de app kan namelijk een stressniveau worden bepaald en op basis daarvan kan een interventie advies plaatsvinden. Dit advies wordt vervolgens geëvalueerd, en indien succesvol kan het advies vaker voorkomen.
’s Heeren Loo helpt mensen met een verstandelijke beperking en/of andere beperkingen hun leven in te vullen zoals zij dat graag willen, in samenwerking met mensen die belangrijk voor hen zijn. De locaties van ’s Heeren Loo zitten door heel Nederland.
Bij de sessie Begeleidingsethiek waren onder anderen een leerspecialist, een begeleider, en een PMT therapeut betrokken.
Samenvatting Onderzoek
Het onderzoek van Academy het Dorp richtte zich op bovenstaande casussen. Hierbij probeerden zij vooral te achterhalen wat de meerwaarde van de Aanpak Begeleidingsethiek was bij het implementeren van technologie. Om dit te achterhalen heeft Academy het Dorp de deelnemers gevraagd om vragenlijsten in te vullen. Hieruit kwamen bijzondere resultaten. Zo gaven 16 van de 22 deelnemers aan dat ze het helemaal eens waren met de stelling “Ik kan voldoende mijn inbreng geven”. De overige 6 gaven aan het hier “mee eens” te zijn.
Wanneer de stelling gaat over het horen van verschillende standpunten die deelnemers nog niet eerder hadden gehoord, geven 15 van de 22 deelnemers aan het hier “mee eens” te zijn. Een ander belangrijk resultaat concludeert dat 18 van de 21 gevraagden een sessie Begeleidingsethiek zou aanraden bij andere innovaties in de zorg.
Aanpak Begeleidingsethiek in de zorg
Digitalisering is steeds vaker onderdeel van het primaire zorgproces. Digitale toepassingen zoals thuismonitoring, het scannen van röntgenfoto’s en digitaal contact via beeldbellen, mail of app worden de gewoonste zaak van de wereld. Ook artificiële intelligentie (AI) en zelflerende systemen worden steeds vaker ingezet in de zorg. Hoe handig nieuwe innovaties in de zorg ook zijn, ze roepen vaak ook ethische vragen op en hebben impact op de cliënt en hun naasten én op zorgverleners en de organisatie van hun werk. Hoe verhoudt techniek zich tot warme en persoonlijke zorg? Is de privacy en autonomie van cliënten nog wel geborgd als er apps worden ingezet? Hoe houden we controle over zelflerende processen als we algoritmes inzetten? En wat betekenen die innovaties voor de kwaliteit van zorg en voor het werkplezier van de mensen die er werken?
Het gebruiken van nieuwe technologie doet wat met de zorg, de organisatie en de mensen. Daarom is het belangrijk dat gezamenlijk op een goede (ethische) manier vorm te geven. Een gestructureerde dialoog kan daarbij helpen. Met dit doel is de Aanpak Begeleidingsethiek ontworpen. Bij de aanpak gaat het niet om oordelen over de technologie, maar om het ethische begeleiden van de technologische toepassing, de organisatie en de mensen. De aanpak is ontworpen en getest in samenwerking met zorginstellingen, het ministerie van VWS, patiënten en de patiënten federatie en innovatiepartijen in de zorg.
