Op donderdag 15 februari vond de conferentie ‘Waardengedreven Dialogen – Anonimiteit & Zichtbaarheid online’ plaats bij de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. De conferentie stond in het teken van de dialogen die in het kader van de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren hebben plaatsgevonden met de Aanpak Begeleidingsethiek van ECP | Platform voor de InformatieSamenleving.

In hoeverre beïnvloeden online anonimiteit en zichtbaarheid onze interacties en hebben ze effect op onze democratische waarden? Dit zijn steeds vaker gestelde vragen in zowel de media als de politiek. Welke rol kunnen technologieën voor online zichtbaarheid en anonimiteit innemen in het tegengaan van eventuele bedreigingen van onze democratie? En hoe verhouden deze technologieën zich tot fundamentele waarden zoals privacy en zelfbeschikking? Tijdens deze conferentie werd nader ingegaan op deze vragen vanuit de verkenningen van toepassingen voor anonimiteit en zichtbaarheid in concrete contexten.

Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren en Anonimiteit & Zichtbaarheid Online – Désirée Geerts (BZK)
De conferentie werd afgetrapt door Désirée Geerts, MT-lid Digitale Samenleving bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Zij gaf een toelichting op de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren. Deze Werkagenda kent vijf sporen, waarvan drie inhoudelijk: meedoen, vertrouwen en regie. De twee andere sporen richten zich op de overheid zelf: waardengedreven digitaliseren en het versterken van de digitale samenleving in het Caribisch gedeelte van Het Koninkrijk. In het proces van de uitvoering van de werkagenda wordt ook de burger betrokken, waar de sessies met de Aanpak Begeleidingsethiek een invulling van zijn.

Anonimiteit & Zichtbaarheid online en beleid – Dorothy Adobea (BZK)
Dorothy Adobea, senior beleidsmedewerker online desinformatie bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, lichtte vervolgens de beleidsmatige kant toe van anonimiteit en zichtbaarheid op het internet. Adobea: “Anonimiteit moeten we niet verbieden, maar er moet gezocht worden naar een goede balans tussen waarden zoals privacy en veiligheid”. Adobea lichtte nader toe dat omwille van principiële en pragmatische redenen het niet wenselijk is om anonimiteit online te verbieden. Het internet verbindt ons allemaal, dus zou je over landsgrenzen moeten gaan werken als je geen anonimiteit meer wil op het internet. Het is echter diezelfde anonimiteit op internet die veiligheid biedt aan mensen om zich te uiten in repressieve maatschappijen.

Anonimiteit & Zichtbaarheid online in context: De Aanpak Begeleidingsethiek
Daniël Tijink, programmamanager ethiek bij ECP, ging nader in op de Aanpak Begeleidingsethiek. De moderne techniekfilosofie gaat uit van verwevenheid tussen mens en technologie, in plaats van technologie als de ander te zien. Wij als mens vormen technologie en technologie vormt ons. We moeten ons daarom als mens bewust verhouden tot technologie.

De Aanpak Begeleidingsethiek brengt mensen vanuit verschillende perspectieven bij elkaar rondom de (mogelijke) inzet van een technologie in een concrete context. Dus bottom-up. Zo demystificeer je (nieuwe) technologieën en organiseer je horizontaal toezicht. Dat is een interessante aanvulling op het vooral verticale toezicht zoals bijvoorbeeld bij de AI Act. Met verticaal toezicht maak je beleid dat algemeen is en dat moet worden toegepast op concrete toepassingen. Die vertaling is moeilijk. Horizontaal toezicht, bijvoorbeeld via begeleidingsethiek, begint juist bij de praktijk en laat mensen die erbij betrokken zijn of erdoor geraakt worden letterlijk ‘toezien’. Door al die mensen tegelijk erbij te betrekken, krijg je een mooi beeld van de verschillende waarden én de handelingsperspectieven om die waarden te borgen in de technologie, de omgeving en hoe we ‘m gebruiken als mens. Het is praktische ethiek: het goede doen.

De casussen: Meta, Pol.is en Hallo Ijburg
Centraal tijdens de sessies stonden steeds technologieën en instrumenten om zichtbaarheid dan wel anonimiteit online te bevorderen. Deze technologieën en instrumenten zijn verkend binnen de contexten van Meta, Pol.is en Hallo Ijburg. De casussen worden hieronder kort toegelicht. Op de website van begeleidingsethiek zijn de volledige verslagen terug te vinden.

Casus Meta – Authentic Name Policy (ANP)
Authentic Name Policy op Facebook betreft de eis van het gebruik van een authentieke naam om gebruik te maken van het platform. Dit hoeft niet de naam te zijn zoals vermeld op een paspoort, maar een naam waaronder je bekend bent in het dagelijkse leven. Schuttingtaal of scheldwoorden zijn niet toegestaan als naam, en frequente wisseling van naam of het gebruik van een naam die al door iemand anders wordt gebruikt kan reden zijn voor nadere identificatie.

Tijdens de sessie zijn de verschillende effecten van ANP verkend en vanuit de achterliggende waarden handelingsperspectieven ontworpen. Het verslag is hier terug te lezen.

Casus Pol.is – Digitaal meepraten met de overheid
Pol.is is een open source online platform dat door de overheid kan worden ingezet om burgers te betrekken bij beleids- en besluitvorming. Een toepassing hiervan is de website Praatmeemetdeoverheid.nl, die momenteel door ICTU in het kader van een pilot wordt aangeboden. Uitgangspunt in deze eerste fase is het platform van Pol.is zoals dat nu is; dus met de functionaliteit, de lay-out en de teksten zoals die in de standaardversie beschikbaar zijn.

Belangrijk doel van deze workshop is na te gaan in hoeverre anonimiteit en zichtbaarheid bij de inzet van Pol.is een rol kunnen spelen. Ander doel is het inventariseren van andere effecten die het gebruik van Pol.is met zich mee kan brengen, welke waarden dit raakt en welke handelingsopties er zijn om het middel zo goed mogelijk in te zetten.

Het hele verslag is hier te lezen.

Casus Hallo Ijburg – bewonersplatform
De casus Hallo Ijburg ging over de introductie van een echt-badge systeem op het platform ‘Hallo Ijburg’ om gebruikers te identificeren die ook echt op Ijburg wonen en zo de legitimiteit van stemmen te vergroten. Middels de workshop Begeleidingsethiek hebben de deelnemers de effecten van technologie voor bewonersidentificatie en de ethische implicaties daarvan verkend. Er zijn verschillende handelingsopties ontworpen door de deelnemers, gericht op technologie, omgeving en menselijk gedrag, om de toepassing van de echt-badge en het platform te verbeteren.

Het hele verslag is hier te lezen.

De resultaten
Tot slot nam Edwin Borst ons mee in de geaggregeerde resultaten van de conferentie. Algemene waarden die bij alle sessies terugkwamen waren transparantie, communicatie en het samenspel tussen online en offline interacties. Binnen de casus rondom Authentic Name Policy kwam de waardenspanning tussen privacy en veiligheid bij het gebruik van echte namen naar voren. Bij de Pol.is-casus was de waardenspanning tussen anonimiteit en democratie een opvallende discussie. Welke effecten heeft (on)zichtbaarheid op (stem)gedrag? Bij Hallo Ijburg ging de dialoog over de rol van zichtbaarheid in gemeenschapsplatforms en de implicaties voor veiligheid, eerlijkheid en inclusie.

Deze inzichten benadrukken de complexiteit van online identiteit en de noodzaak om gebruikers controle te geven over hun zichtbaarheid.