De special issues van de Aanpak Begeleidingsethiek komen voort uit de input en ervaringen van moderatoren. Sommige special issues zijn van waarde voor iedereen en delen we daarom graag met u.

De ervaring van ethiek
De focus van dit special issue richt zich op de vraag hoe ethiek wordt ervaren en wat er gedaan moet worden aan de negatieve aannames die ethiek in sommige gevallen met zich meebrengt. Tijdens deze moderatorenbijeenkomst stonden drie vraagstukken centraal. Allereerst, wat zijn de ervaringen van de moderatoren: hoe wordt ethiek gezien door anderen? Ten tweede, valt deze aanblik te begrijpen? En, tot slot, hoe kunnen we hier mee omgaan met het oog op de Aanpak Begeleidingsethiek?

Noem het woord niet
Wanneer het over ethiek gaat – binnen organisaties of bedrijven – brengt dat een aantal zorgen met zich mee. Zo wordt aangegeven dat ethiek inderdaad belangrijk is, maar dat er nu geen tijd is om er verder op in te gaan. Een ander bezwaar dat vaak wordt genoemd gaat over de kosten die vaak gepaard zouden gaan met het hebben van ethische principes. Daarnaast wordt ethiek door velen gezien als iets wat zwaar en complex is. Specifiek op dit laatste punt wordt dieper ingegaan.

Uit de ervaringen van moderatoren blijkt onder andere dat het in sommige gevallen verstandig is om het woord “ethiek” niet te noemen, om hiermee de negatieve connotaties van woord te omzeilen. Het woord ethiek niet noemen betekent echter niet dat het gesprek geen ethisch gesprek kan zijn. Vaak blijkt zelfs het tegenovergestelde: mensen hebben gesprekken over waarden en wat ze belangrijk vinden in het leven, maar wanneer dit een ethische discussie wordt genoemd remt dat ze juist af. Deze ervaring, dat mensen het van nature over ethische onderwerpen hebben, maar deze niet zo zouden labelen, wordt door veel moderatoren gedeeld.

Zo worden er verhalen gedeeld over discussies tijdens workshops waar na een tijdje de vraag gesteld wordt: “wanneer gaan we het over ethiek hebben?”. Hieruit valt op te maken dat veel mensen geen link leggen tussen wat ze op dagelijkse basis doen en de term ethiek. Ook in de discussies die de Aanpak Begeleidingsethiek faciliteert hoeft de term ethiek dus niet één keer te vallen om tot de kern te komen. Wellicht is de term ethiek en de betekenis van het frame er omheen te abstract geworden.

Digitale ethiek en een oproep tot creativiteit
Hoe moeten we de negatieve connotaties rondom (digitale) ethiek begrijpen? Tot op zekere hoogte gaat ethiek vaak om ‘nee’ zeggen. In gesprek met anderen gaat het vaak over wat de precieze definitie is van digitale ethiek en de beperkingen die dat met zich meebrengt. Echter, digitale ethiek ís iets positiefs en zo moet het ook gekenmerkt worden om de negatieve mind set rondom ethiek te veranderen. Hierbij moet natuurlijk vermeld worden dat alleen de connotaties van het woord veranderen niet alles zou oplossen. Ethiek, de term, is nou eenmaal restrictief. Desondanks zou digitale ethiek uiteindelijk om creativiteit moeten gaan. Zo zijn data-wetenschappers bijvoorbeeld vaak kritisch, omdat ze niet willen dat een andere partij hun bevindingen afwijst. We zouden hen moeten aanmoedigen om dit juist als uitdaging tot creativiteit te zien. Ben je als wetenschapper een “one trick pony” of kan je creatief zijn en iets nieuws creëren wat óók in lijn ligt met digitale ethiek?

The Ethical Turn
Ondanks de vaak negatieve connotatie van ethiek merken moderatoren op dat er binnen Kunstmatige Intelligentie veel dingen aan het veranderen zijn. Mensen zijn zich veel bewuster van digitale ethiek en dat blijkt doordat er meer aandacht voor dit veld komt vanuit instituten. Overheden en gemeenten hebben ethische richtlijnen en de aandacht en bewustwording is over de jaren heen ontzettend gegroeid. Zo was er bijvoorbeeld zes jaar geleden absoluut geen tijd en geen budget, maar nu lijkt daar nu toch langzaam verandering in te komen.

Om te concluderen; we kunnen niet geheel spreken van een inherente afkeer tegen ethiek. Vanuit de samenleving wordt steeds meer tijd en geld geïnvesteerd in ethiek. Daarnaast zijn veel mensen zich bewust van ethische vraagstukken, ook als ze het zelf niet zo zouden noemen.

De Rol van de Aanpak Begeleidingsethiek
Welke rol kan de Aanpak Begeleidingsethiek in dit vraagstuk spelen? Uit bovenstaande kunnen we afleiden dat veel mensen de hele dag beslissingen maken op basis van waarden en effecten. De natuurlijke aanleg die mensen hiervoor hebben komt dus heel direct overeen met wat Aanpak Begeleidingsethiek van haar deelnemers vraagt tijdens een workshop. De discussies die in workshops gehouden worden bevatten namelijk allerlei waarden, van nature, maar het woord ethiek hoeft daarbij niet één keer te vallen. Mensen die de workshops hebben gedaan geven aan ontzettend tevreden te zijn, en vooral blij te zijn met de toegevoegde waarde van een gestructureerd gesprek. Daarnaast biedt dit gesprek ook het juiste gereedschap om bespreekbaar te maken wat de deelnemers aan het hart ligt.

Tot slot, met betrekking tot de zwaarte en complexiteit van ethiek, kan Begeleidingsethiek een mooi voorbeeld zijn voor hoe het ook anders kan. De Aanpak is namelijk niet noodzakelijk zwaar, maar kan ook licht en leuk zijn zoals verschillende sessies naar voren brengen. In plaats van mensen intimideren, kan deze aanpak mensen juist inspireren.