Deze casus is onderdeel van de reeks dialoogsessies die de Aanpak Begeleidingsethiek (ABE) heeft georganiseerd, in samenwerking met ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) over vier belangrijke thema’s: immersieve technologie, algoritmen in het openbaar bestuur, neurotechnologie en generatieve AI in overheidsprocessen.

Een hele klas studenten, allemaal met een capje op het hoofd. Die capjes meten de hersenactiviteit van de studenten, met als doel hun alertheid te monitoren. De docent krijgt de gemeten informatie in zijn computer en kan op basis daarvan direct bijsturen: bijvoorbeeld de les wat spannender maken als de aandacht verslapt. Zo’n meting bij meerdere personen tegelijk heet hyperscanning.

Jan-Willem van ’t Klooster is wetenschappelijk manager van het BMS LAB van de Universiteit Twente. BMS staat voor Behavioural, Management and Social Sciences. ‘Hyperscanning past in de onderzoekslijn waarin we kijken hoe ontwikkelingen als neurotechnologie kunnen worden ingezet voor maatschappelijk relevante doeleinden: life meets technology. Dit soort onderzoeken doen we dan ook altijd met partijen in het bedrijfsleven. Enerzijds omdat we vaak gebruikmaken van apparatuur die in de markt is ontwikkeld en anderzijds omdat je partijen buiten de universiteit nodig hebt als casushouder. Alleen samen kom je tot effectieve oplossingen voor de samenleving.’

Idee uit coronatijd

Voor de hyperscanningcasus die onderwerp was van de sessie begeleidingsethiek is samengewerkt met ANTNeuro en Artinis Medical Systems. ‘Met de hyperscanning techniek kunnen we gelijktijdig de alertheid en mentale werkbelasting van meerdere mensen meten. De techniek is gebaseerd op zogenoemde brein-computer-interfaces. Dat wil zeggen dat met behulp van in dit geval non-invasieve breinmetingen, een computer of systeem realtime kan worden bediend. In onze hyperscanningcasus meten we de alertheid van studenten. De informatie over hun alertheid gaat rechtstreeks naar de computer van de docent die desgewenst zijn les meteen kan aanpassen. Het idee is ontstaan in de coronatijd. Tijdens digitale colleges zetten veel studenten hun camera’s uit waardoor je als docent geen idee had of studenten letterlijk en figuurlijk bij de les waren. Wat als je dat rechtstreeks uit hun brein kunt meten? En kan dat ook van nut zijn in een live setting? Of in een kritische setting in andere domeinen dan het onderwijs? Denk bijvoorbeeld aan piloten; als hun aandacht verslapt kan dat rampzalige gevolgen hebben. En dat geldt voor heel veel operatoren die met kritische systemen werken.’

Ethische haken en ogen

Jan-Willem van ’t Klooster is zich ervan bewust dat we het hier hebben over potentieel disruptieve technologieën. ‘Hersensignalen meten die iets zeggen over de mentale toestand van mensen, dat is nogal wat. We willen grip krijgen op de gedachten van mensen en begrijpen hoe dat werkt. Maar van wie zijn die gedachten? Wat kunnen derden daarmee doen? Hoe zit het met privacy en consent? Kortom, er zitten allerlei ethische haken en ogen aan. Helemaal als we het onderzoek uit het lab halen en naar de samenleving toe brengen.’ Disruptief betekent dat er als gevolg van deze ontwikkelingen nieuwe markten, processen en vakgebieden kunnen ontstaan die we nu nog niet goed kunnen overzien. ‘Maar we zien wel al dat neurotechnologie toepassingen krijgt die toegankelijk zullen zijn voor een groot publiek, zoals brillen en oordopjes waarin meetapparatuur zit. En dat zal in de – nabije – toekomst alleen maar meer worden.’

Publiek debat

‘Daarom is de casus met hyperscanning zo geschikt voor de aanpak begeleidingsethiek,’ stelt Jan-Willem. ‘Om bezwaren, maar zeker ook de kansen te identificeren en te bediscussiëren. Het is een mooie stap om het gesprek over een veelomvattende beweging als neurotechnologie in de publieke ruimte te brengen. Want zoals gezegd; er is al veel op de markt. Dat houd je niet tegen. Daarom moeten we de wie- wat-waarom-vragen stellen. Niet alleen in het lab, maar vooral in het publieke debat. Dat verwacht je ook van een universiteit. Het gaat niet om leuke gadgets en laboratoriumexperimenten. Nee, wat betekenen dit soort ontwikkelingen voor de samenleving; voor individuen en voor organisaties? Dus moet je in gesprek met beleidsmakers, filosofen, politiek, eindgebruikers, enzovoort. Alleen samen kunnen we een totaalbeeld vormen van de kansen en risico’s van neurotechnologie. Samen brengen we de wetenschap verder richting zinvolle toepassingen voor ons allemaal.’

Het verslag van de sessie kunt u lezen via deze link.

Artikelen uit de nieuwsbrief ‘Waardengedreven Dialogen – Neurotechnologie’:
1. Nieuwsbrief Neurotech: Ethiek als begeleider van innovatie
2. Interview: Rathenau Scan Neurotechnologie brengt kansen en risico’s in beeld
3. Interview: Kan neurotechnologie ons weerbaar maken tegen desinformatie?
4. Casus in beeld: Implanteerbare Brein-Computer Interfaces (BCIs) bij ALS
5. Interview: ‘Neurotechnologie moet van het lab naar de publieke ruimte’
6. Besturen zonder aanraken: de EMG Wristband
7. Terugblik Werkconferentie Waardegedreven Dialogen “Neurotechnologie”